Etapy rozwoju mowy
Mowa – właściwa tylko ludziom – pozwala nam w pełni funkcjonować w społeczeństwie. Na co dzień zwykle nie dostrzegamy jej wartości. Mowa nie jest jednak umiejętnością wrodzoną. Jest nabywana w dzieciństwie i uzależniona od wielu czynników, w tym także od tego, czy i jak mówią do nas najbliżsi. Jej rozwój rozpoczyna się już na długo przed narodzinami. Pierwsze ruchy ust, przygotowujące buzię do mówienia, można zaobserwować u dziecka już w 3 miesiącu ciąży.
Rozwój mowy dziecka od narodzin do 7 roku życia dzielimy na cztery okresy: okres melodii, okres wyrazu, okres zdania i okres swoistej mowy dziecięcej.
OKRES MELODII – OD URODZENIA DO 1 ROKU ŻYCIA.
Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku, po którym można rozpoznać jego potrzeby. Już kilka tygodni po narodzinach pojawiają się u dziecka pierwsze dźwięki ,,eheh", uhuh'', nazywa się to wokalizacją. Dziecko wydaje samoistne dźwięki, około 2 miesięcy niemowlęta zaczynają gruchać. Wydają one przy tym wszystkie dźwięki, jakie tylko człowiek może wydać, nawet te, które nie występują w języku macierzystym. Pomiędzy 7 a 10 miesiącem życia dźwięki, które nie należą do mowy ojczystej stopniowo zanikają, a dzieci zaczynają gaworzyć używając wyłącznie dźwięków, które słyszą w swym otoczeniu. Dzieci imitują nie tylko dźwięki, ale także intonację i melodię głosu matki. W pierwszym roku życia można usłyszeć, jak dziecko opowiada długie historie pełne niezrozumiałych słów, stosując intonację ludzi dorosłych. W tym czasie dziecko poznaje przedmioty i zaczyna kojarzyć nazwę z przedmiotem, poprawnie wymawia samogłoski oraz spółgłoski: m, b, n, d, t. Kojarzenie wielokrotnie powtarzanych dźwięków ze wskazywaniem odpowiedniej osoby lub przedmiotu prowadzi do wypowiadania ze zrozumieniem pierwszych słów: mama, tata, baba, lala.
OKRES WYRAZU – OD 1 DO 2 ROKU ŻYCIA
Maluch rozumie o wiele więcej słów, wyrażeń i zdań, niż jest w stanie samodzielnie wypowiedzieć. W tym okresie dziecko doskonali wymowę samogłosek oraz spółgłosek: p, pi, b, m, t, d, n, k, j, ś, ź, ć, dź, ch. Dziecko zna około 300 słów, wypowiedzi są głównie jednowyrazowe, które oznaczają przedmiot, czynność. Między 14-15 miesiącem życia dziecka, następuje rozkwit wymawianych przez dziecko pojedynczych wyrazów. Jest to spowodowane burzliwym rozwojem ruchowym, jak i umysłowym dziecka. Dziecko zaczyna chodzić, następuje rozwój spostrzegania i pamięci dziecka, a także intensywne poznawanie otaczającego świata i nazywanie przez dziecko interesujących go przedmiotów. Charakterystyczną cechą wymowy dziecka w tym okresie jest upraszczanie budowy słów przez określanie nazwy wyrazu jego pierwszą lub ostatnią sylabą (np. miś - mi, daj - da, jeszcze - esce, zobacz - ać, kwiaty - katy, pomidor - midol).
OKRES ZDANIA – OD 2 DO 3 ROKU ŻYCIA
Między 2 a 3 rokiem życia następuje rozkwit mowy dziecka. Dziecko zaczyna budować zdania, początkowo są to zdania proste, które są złożone z dwóch, trzech wyrazów, następnie przechodzi w wypowiedzi dłuższe, cztero – pięcio wyrazowe. Pierwsze zdania są twierdzące, a następnie pojawiają się zdania pytające i rozkazujące. Dziecko używa przede wszystkim rzeczowników, czasowniki początkowo używane są w formie bezokolicznika. Przypadki są używane często niepoprawnie. Dziecko wypowiada już poprawnie samogłoski oraz większość spółgłosek. Mowa dziecka staje się zrozumiała już nie tylko dla najbliższego otoczenia. Ponadto zaczyna przyswajać sobie podstawowe gatunki mowy: dialog i podstawy opowiadania.
OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECKA – OD 3 DO 7 ROKU ŻYCIA.
Mowa w dalszym ciągu się rozwija, następuje rozwój artykulacyjny, wzbogaca się zasób słownictwa, rozwija się umiejętność budowania zdań złożonych.
Dziecko 3 letnie, potrafi porozumieć się z otoczeniem, jego mowa jest już w pewnym stopniu ukształtowana, jednak jej rozwój odbywa się w dalszym ciągu i często pojawiają się błędy. Dziecko trzyletnie powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe, spółgłoski: p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, t, d, n, l, ł, j. Pojawiają się również głoski takie jak: s, z, c, dz. Dziecko już umie wypowiadać większość z tych głosek poprawnie w izolacji, a w mowie potocznej zastępuje je zaś głoskami łatwiejszymi. Dziecko zmiękcza głoski: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż na głoski: ś, ź, ć, dź.
Dziecko 4 letnie, potrafi już mówić o przeszłości i przyszłości. Zadaje mnóstwo pytań. Utrwalają się głoski s, z, c, dz, dziecko nie powinno ich zamieniać na ich zmiękczone odpowiedniki ś, ż, ć, dż. Pojawia się głoska r, choć jej brak nie powinien jeszcze niepokoić;
Dziecko 5 letnie, mowa dziecka w tym wieku powinna być zrozumiała a wypowiedzi dziecka wielozdaniowe. Dziecko potrafi już bezbłędnie powtórzyć sz, ż, cz, dż, choć w mowie potocznej mogą wciąż być zastępowane przez s, z, c, dz. Głoska r powinna być już wymawiana, chociaż często pojawia się dopiero w tym okresie. Wypowiedzi uwzględniają kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe, są zwykle poprawne gramatycznie. Dziecko potrafi wyjaśnić znaczenie słów, opisać cechy przedmiotów i możliwość ich zastosowania.
Dziecko 6 letnie, powinno już prawidłowo wymawiać wszystkie głoski, oraz powinno mieć opanowaną technikę mówienia. Powinno poprawnie wymawiać głoski sz, ż, cz, dż oraz r. Dziecko dokonuje analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania), wyodrębnia głoski na początku, na końcu i w środku wyrazu, samodzielnie wymyśla wyrazy rozpoczynające się na daną głoskę. Określa położenie przedmiotu względem otoczenia (nad, pod, obok, między, wewnątrz itp.). Określa kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.). Umie porównywać (odnajdywać różnice i podobieństwa) oraz klasyfikować przedmioty pod względem wielkości, kształtu, koloru, ciężaru, funkcji użytkowej.
Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się we własnym, swoistym tempie i niewielkie opóźnienia rozwoju mowy nie powinny być powodem do niepokoju. Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska. Opóźnienia w pojawianiu się poszczególnych stadiów rozwoju mowy nie powinny przekraczać 6 miesięcy, jeżeli któryś z etapów rozwoju mowy opóźnia się koniecznie skonsultuj się z logopedą.
Bibliografia
G. Demelowa, „Elementy Logopedii”.
L. Kaczmarek, „Nasze dziecko uczy się mowy”.
I. Styczek, „Logopedia”.