Powstanie Wielkopolskie 1918/1919 - niezapomniany zryw.
Niedawno obchodziliśmy kolejną rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego. Wybuchło ono 27 grudnia 1918 roku i było jedyną tak dużą, udaną insurekcją w naszej historii - doprowadziło bowiem do wyzwolenia spod władzy niemieckiej niemal całej Wielkopolski.
Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania stała się wizyta w Poznaniu wybitnego pianisty, męża stanu Ignacego Jana Paderewskiego. Jego przyjazd 26 grudnia 1918r. był okazją do zorganizowania manifestacji patriotycznej.
27 grudnia 1918 roku wielu Polaków zgromadziło się pod budynkiem Bazaru - głównego ośrodka polskości w Poznaniu, w którym zatrzymał się Paderewski. W odzewie na patriotyczne przemówienie Paderewskiego przed hotelem Bazar, Niemcy odpowiedzieli wojskową paradą i antypolskimi zamieszkami. Niemiecki kontrpochód doprowadził do zniszczenia siedziby Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej - legalnej polskiej władzy państwowej, uznanej przez Polski Sejm Dzielnicowy.
W gotowości bojowej cały czas czekały polskie oddziały Służby Straży i Bezpieczeństwa oraz Straży Ludowej. W zaistniałej sytuacji Polska Organizacja Wojskowa Zaboru Pruskiego zdecydowała się na walkę. Przed godziną 17. sytuacja wymknęła się spod kontroli. Padł pierwszy strzał - wybuchło powstanie. Walki rozgorzały w całej Wielkopolsce. W pierwszym okresie walk powstańczych, czyli do końca 1918r., Polakom udało się zdobyć większą część Poznania. Miasto ostatecznie zostało wyzwolone 6 stycznia, kiedy to powstańcom udało się przejąć lotnisko Ławica. W polskie ręce wpadło wówczas kilkaset samolotów. 8 stycznia 1919r. wodzem naczelnym powstania został generał Józef Dowbor – Muśnicki. Do połowy stycznia 1919r. wyzwolono już większą część Wielkopolski.
Kiedy pod koniec stycznia 1919r. Niemcy rozpoczęli ofensywę na froncie północnym, a w połowie lutego przenieśli siedzibę naczelnego dowództwa do Kołobrzegu, jasne stały się niemieckie plany ofensywne przeciwko Wielkopolsce. W tej sytuacji ofensywa wojskowa Wielkopolan otrzymała dyplomatyczne wsparcie w Paryżu. 16 lutego 1919 r. w Trewirze został podpisany układ z Niemcami, który objął również front wielkopolski, zaś Armia Wielkopolska została uznana za wojsko sprzymierzone. 28 czerwca 1919 r. traktat wersalski potwierdził ostatecznie przynależność Wielkopolski, z wyjątkiem niewielkich skrawków, do Rzeczypospolitej. Z kolei oddziały powstańcze zostały w maju 1919 r. wcielone do Wojska Polskiego, brały udział w wojnach o granice w latach 1919–1921. Wielu powstańców zasiliło też fronty Powstań Śląskich.
Powstanie Wielkopolskie przez lata nie było doceniane w skali ogólnokrajowej, choć podkreślić należy, że ostatnio stopniowo to się zmienia. Nie znalazło chociażby należytego miejsca w literaturze, sztuce, muzyce czy filmie. I tu nasuwa się pytanie – dlaczego? Z punktu widzenia Wielkopolanina – niedoceniane, bo mało romantyczne. Gdyby przyjrzeć się faktom, to rzeczywiście nie była to zgodna z polską tradycją typowa insurekcja romantyczna. Trudno tu doszukiwać się wielkich ikon, takich jak kobiety w czerni z Powstania Styczniowego (1863-1864), albo sanitariuszki czy dzieci - łącznicy z Powstania Warszawskiego (1944r.) Niewielka jest też stosunkowo liczba ofiar - poległych, zmarłych z ran czy chorób to blisko 2,5 tys. oraz 6 tys. rannych, co jednak świadczy o perfekcyjnym przygotowaniu Powstania Wielkopolskiego.
Tak czy inaczej Powstanie Wielkopolskie niewątpliwie przyczyniło się do zmiany przebiegu zachodniej granicy. Gdyby nie wybuchło – status większości terenów Wielkopolski byłby wówczas zupełnie inny.
Sylwia Markiewicz